Czerniak jest jednym z kilkudziesięciu nowotworów złośliwych skóry, ale też jednym z najbardziej agresywnych. Dane z Krajowego Rejestru Nowotworów wskazują, iż czerniak coraz częściej występuje u młodych ludzi w wieku 24–40 lat, a w szczególności wśród kobiet. Od wielu lat maj jest miesiącem, w którym mówi się więcej o konieczności profilaktyki tego nowotworu.
Wyróżniamy trzy rodzaje czerniaków: skóry, błon śluzowych oraz oka. Najczęstszy z nich jest czerniak skóry, który jest najbardziej złośliwym i odpornym na leczenie.
Z uwagi na jego dynamiczny rozwój i częstość występowania przerzutów terapia jest niezwykle skomplikowana i wymaga leczenia przez wielodyscyplinarny zespół specjalistów.
Skuteczność leczenia choroby jest ściśle związana z odpowiednio wczesną diagnozą i optymalnym leczeniem.
JAK POWSTAJE CZERNIAK SKÓRY?
Nowotwór ten rozwija się z melanocytów, czyli komórek skóry, które produkują melaninę. Melanina jest barwnikiem, który wytwarzany jest w skórze między innymi pod wpływem promieniowania ultrafioletowego.
Promieniowanie ultrafioletowe to najważniejszy czynnik ryzyka powstawania nowotworów skóry, w tym czerniaka. Chodzi o krótką, ale intensywną ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe [UV], przede wszystkim o długości fali 280 – 320 nm [UVB] zarówno naturalne, jak i sztuczne solaria. Szkodliwość promieniowania słonecznego i rozwoju czerniaka zależy w dużej mierze od szerokości geograficznej – im bliżej równika tym większe natężenie promieniowania UV docierającego do ziemi i większe ryzyko zachorowania. Podobna zależność dotyczy wysokości n.p.m.
JAK ROZPOZNAĆ CZERNIAKA?
Czerniak nie zawsze jest ciemno zabarwioną, dużą plamą na skórze. Objawy czerniaka skóry mogą się różnić, może rozwinąć się zarówno z już istniejącego znamienia, jak również powstać na niezmienionej wcześniej skórze. Wcześnie wykryty czerniak w niskim stopniu zaawansowania lokalnego daje dużo większą szansę na wyleczenie i wiąże się z lepszymi czynnikami prognostycznymi.
U mężczyzn czerniak skóry częściej rozwija się na tułowiu, głowie i szyi, u kobiet natomiast na dolnej części nóg.
Bardzo często na samym początku wygląd czerniaka nie budzi niepokoju pacjenta, przypomina wyglądem zwykły „pieprzyk”. Podstawowa reguła, która pozwala pacjentom i lekarzom innych specjalności wychwycić podejrzane znamię jest „reguła ABCDE”. Każda litera w tym schemacie odpowiada konkretnej, podejrzanej cesze znamienia, co może odpowiadać czerniakowi.
Reguła ABCDE to:
A – ang. asymmetry − asymetria znamienia
B – ang. borders − brzeg czerniaka jest nierówny
C – ang. color − więcej niż jeden kolor znamienia wzbudza podejrzenie nowotworu
D – ang. diameter/ dynamics ─ średnica większa niż 5 mm lub duża dynamika zmian
E – ang. evolution − zauważalna ewolucja znamienia, rozmiaru, kształtu, faktury lub koloru zmiany
Dzięki regule ABCDE nawet dzieci w przedszkolach uczą się jak rozpoznać czerniaka.
Bardzo ważna jest czujność pacjenta i prowadzenie samodzielnej obserwacji znamion, również pieprzyków i piegów.
Samoobserwacja swoich zmian skóry jest bardzo wskazana (w przypadku licznych zmian na skórze pleców np. można wykonywać zdjęcia aparatem cyfrowym co 4-6 miesięcy i samemu je porównać, czy znamiona nie uległy zmianie – powiększyły się, zmieniły kolor itp.).
Około połowy czerniaków, a może nawet więcej rozwija się de novo, czyli w miejscu, gdzie nie było wcześniej znamienia. Czerniak wyjątkowo rzadko występuje przed okresem dojrzewania tak więc kontrolę znamion najlepiej zacząć przeprowadzać po tym okresie od około 15-16 roku życia. Nowotwory skóry mogą rozwinąć się w każdym miejscu skóry (dlatego lekarz dermatolog lub chirurg onkolog) powinien zbadać całą skórę pacjenta.
DIAGNOSTYKA
Pierwszym etapie diagnostyki jest zebranie starannego wywiadu i dokładne zbadanie skóry za pomocą dermatoskopu.
BADANIE HISTOPATOLOGICZNE
Podstawą rozpoznania jest badanie mikroskopowe całej wyciętej zmiany skórnej. Jest to jedyna metoda zapewniająca prawidłowe rozpoznanie choroby.
Po zdiagnozowaniu czerniaka zwykle wykonuje się „docięcie” blizny z odpowiednim marginesem i, w zależności od zaawansowania nowotworu, do badania pobiera się też węzeł chłonny (tzw. węzeł wartowniczy).
OKREŚLENIE STOPNIA ZAAWANSOWANIA
Weryfikacja miejscowego wznowienia i rozsiewu choroby. Biopsja węzła wartowniczego pozwala na określenie zaawansowania choroby w regionalnych węzłach chłonnych.
BADANIE OBRAZOWE
Przed rozpoczęciem leczenia, aby wykluczyć obecność przerzutów odległych wykonuje się badanie rentgenowskie RTG klatki piersiowej oraz ultrasonograficzne USG jamy brzusznej i regionalnych węzłów chłonnych.
Przeprowadza się również dodatkowe badania w ocenie zaawansowania czerniaka:
- Morfologia
- Próby wątrobowe
- Aktywność dehydrogenazy mleczanowej – LDH
W przypadku czerniaków w stadium uogólnienia lub o dużym ryzyku nawrotu stosuje się także takie metody leczenia jak radioterapia, immunoterapia lub nowoczesne leczenie inhibitorami BRAF/MEK (w wybranej grupie pacjentów).
Ocena stopnia zaawansowania nowotworu opiera się na specjalistycznych wytycznych międzynarodowych i pozwala zakwalifikować nowotwór do następujących stopni zaawansowania:
0 – nowotwór tzw. przedinwazyjny, co oznacza, że znajduje się wyłącznie w wierzchniej warstwie skóry
1 – nowotwór jest cienki tzn. ma mniej niż 1mm grubości a na jego powierzchni może występować owrzodzenie lub ma od 1 do 2mm grubości a na jego powierzchni nie występuje owrzodzenie, a komórki nowotworowe nie rozprzestrzeniły się do węzłów chłonnych
2 – nowotwór ma od 1 do 2mm grubości a na jego powierzchni występuje owrzodzenie lub ma grubość powyżej 2mm, a komórki nowotworowe nie rozprzestrzeniły się do węzłów chłonnych
3 – komórki nowotworowe rozprzestrzeniły się do okolicznych tkanek w tym do co najmniej jednego węzła chłonnego lub do skóry bądź tkanki podskórnej w okolicy pierwotnego czerniaka ale nie do węzłów chłonnych
4 – komórki czerniaka rozprzestrzeniły się do węzłów chłonnych lub obszarów skóry położonych daleko od pierwotnego czerniaka lub do narządów odległych np. płuc, wątroby, mózgu.
Dalsze leczenie zależy od stopnia zaawansowania.
PROFILAKTYKA CZERNIAKA
- Znajomość cech charakterystycznych czerniaka może dać szansę na uratowanie życia. Wczesne rozpoznanie czerniaka daje aż 97 % szans na całkowite wyleczenie.
- Regularna i dokładna obserwacja swojej skóry pozwala na wczesne wykrycie nowotworu.
- Wszystkie znamiona, narośla czy pieprzyki, które budzą niepokój i wydają się podejrzane, jak najszybciej powinny być zbadane przez lekarza dermatologa lub chirurga – onkologa i w razie jakichkolwiek wątpliwości wycięte.
- Objawy czerniaka takie jak swędzenie, krwawienie, pękanie znamienia również są sygnałem alarmowym i wymagają natychmiastowej konsultacji.
- Eksperci Akademii Czerniaka zebrali zasady profilaktyki i ochrony przed czerniakiem pod hasłem „7W”. To zestaw prostych, ale jednocześnie bardzo cennych zachowań, których przestrzeganie może zminimalizować ryzyko wystąpienia czerniaka:
- Wrzuć na siebie koszulę.
- Wetrzyj krem z filtrem UV.
- Włóż kapelusz na głowę.
- Wsuń na nos okulary z filtrem UV.
- Wypoczywaj w cieniu od godz. 10 do 14.
- Wystrzegaj się solarium.
- Jeśli pojawił się nowy pieprzyk lub dotychczasowy uległ zmianie, udaj się do lekarza.
- Ważnym elementem profilaktyki czerniaka i nowotworów skóry jest rezygnacja z solarium. W 2009 r. solaria zostały uznane przez Światową Organizację Zdrowia za jedne z najbardziej rakotwórczych czynników na równi z paleniem papierosów czy azbestem. U osób, które korzystają z solarium, częściej niż raz w miesiącu ryzyko zachorowania na czerniaka wzrasta o 55%.
Źródła informacji:
Prezentacja Prof. Dariusza Iżyckiego – lekarza onkologa
http://onkologia.org.pl/czerniak-skory-2/
https://www.onkonet.pl/dp_czerniakzs.php
https://www.akademiaczerniaka.org/
http://www.czytelniamedyczna.pl/444,czerniak-epidemiologia-etiopatogeneza-i-rokowanie.html
https://www.medexpress.pl/co-nowego-w-terapii-czerniaka-2/75155
https://drmax.pl/blog-porady/czerniak-skory-czy-zawsze-jest-zlosliwy/
https://www.raknroll.pl/czerniak/
https://www.politykazdrowotna.com/48552,szczepionka-jest-w-stanie-zapobiec-rozwojowi-czerniaka
Źródło grafiki: www.pixabay.com
Zostaw komentarz